De pandemie blijft zwaar wegen op de uitgaven van de Belgische consument

Een jaar na de uitbraak heeft het coronavirus nog steeds een grote invloed op het consumentengedrag. In 2020 gaven de Belgen 12% minder uit en deden ze 16% minder betalingen dan het jaar voordien. Het zal wellicht tijd vergen, en een echte verbetering van het vertrouwen in de gezondheids- en economische vooruitzichten, om terug te keren naar het consumptieniveau van afgelopen zomer. Het gebruik van cash blijft teruglopen (in januari 2021 40% minder bezoeken aan de geldautomaat dan het jaar voordien), terwijl het aantal contactloze betalingen sterk toeneemt, van 7% tot 21% van alle kaarttransacties (Bancontact, Maestro en kredietkaarten). E-commerce kent daarentegen een duurzame versnelling met een toename in de uitgaven van 21%, voornamelijk dankzij een geschatte stijging van bijna 80% van de online verkoop van producten in een jaar tijd. Dat zijn de belangrijkste conclusies van een studie van het departement Economic Research van ING België, dat 853 miljoen transacties in 2019, 2020 en januari 2021 analyseerde.

Belgische uitgaven nog steeds op een laag peil

De gezondheidscrisis en de inperkingsmaatregelen die zijn genomen om de verspreiding van het coronavirus tegen te gaan, hebben een grote invloed op het gedrag van de Belgische consument. In 2020 gaven de Belgen 12% minder uit en deden ze 16% minder betalingen dan in 2019 (exclusief ‘vaste’ uitgaven die moeilijk op korte termijn aan te passen zijn: huur, leningen, belastingen, verzekeringen ...). Begin 2021 oogt het plaatje niet veel beter. Zo gaf de Belg 15% minder uit dan in januari 2020 (exclusief vaste uitgaven) en is het aantal transacties met 29% gedaald in vergelijking met een jaar geleden.

Een jaar met ‘ups’ en ‘downs’, maar geen echt herstel in zicht

De pandemie heeft niet het hele jaar door dezelfde gevolgen gehad. De twee lockdowns hadden hetzelfde effect op het aantal transacties dat de Belgen uitvoerden (-33% in een jaar), maar de bestede bedragen daalden minder in november dan in het voorjaar. Anderzijds heeft de lockdown ‘light’, die van kracht was in december 2020 en januari 2021, zwaar ingehakt op de consumptie van de Belgische huishoudens. De uitgaven zijn jaar op jaar met 17% gedaald en het aantal transacties is met 26% afgenomen. Dat is minder goed dan tijdens de versoepeling in mei (toen ze met respectievelijk 8% en 14% afnamen).

“Deze cijfers leren ons dat de consumptie ditmaal wellicht veel minder aantrekt dan vanaf mei het geval was”, aldus Charlotte de Montpellier, de econome van ING België die de transactiegegevens analyseerde. “Terwijl in het voorjaar weinig consumenten vreesden dat de gezondheidscrisis tot nieuwe beperkingen zou leiden, weegt de context van deze winter – strenge beperkingen, twijfel over de snelheid van de vaccinatiecampagne en vrees voor de economische gevolgen van deze langdurige crisis – zwaarder op het vertrouwen en dus op de consumptie van de gezinnen.”

Bijna geen enkele sector gespaard door het coronavirus

Met uitzondering van de supermarkten (+1%) en de buurtwinkels (+9%) zijn alle andere soorten uitgaven hard getroffen door de pandemie. Bovenaan het podium van de verliezers staan de vakantiebestedingen, die op jaarbasis zijn teruggevallen met 50%. Ook de uitgaven voor vervoer (vliegtickets, autoverhuur, openbaar vervoer en taxibestedingen) en de uitgaven voor kinderen (buitenschoolse activiteiten, kinderopvang en speelgoed) zijn sterk gedaald (-21% ). De uitgaven voor kleding en persoonlijke verzorgingsproducten gingen op jaarbasis met 10% achteruit. Dit cijfer is echter nauwelijks representatief voor de woelige periode die de sector heeft doorgemaakt: een daling van meer dan 50% tijdens de lockdown, een stevige opleving in het voorjaar en de zomer (+13% en +4%) en een zeer moeilijke situatie in december en januari ondanks zeer forse kortingen tijdens de solden (-10%).

Blijvende impact op het gebruik van cash

De meest recente cijfers bevestigen dat de gezondheidscrisis heeft geleid tot een blijvende verandering in de manier waarop de Belg betaalt. Over heel het jaar haalde de Belg 28% minder geld uit de automaat en ging hij er 35% minder langs dan in 2019. In januari 2021 is deze tendens nog opvallender geworden (-32% en -40%). Dit ligt in lijn met het toenemende gebruik van ‘contactloze’ kaartbetalingen: op jaarbasis steeg het aantal ‘contactloze’ Bancontact-transacties van ING-klanten met 179%, van 7% tot 21% van alle kaarttransacties (Bancontact, Maestro en kredietkaarten).
​

Echte opmars van e-commerce

De uitgaven van Belgische consumenten bij webshops¹ zijn met 21% gestegen en het aantal online transacties is over heel 2020 met 31% toegenomen tegenover 2019. Dat zijn op zich al indrukwekkende stijgingen, maar in werkelijkheid is de verschuiving naar e-commerce nog groter. Diensten (vliegtuigtickets, reizen, concerttickets …) maken immers meestal een aanzienlijk deel uit van de online bestedingen van de Belg en de verkoop van deze diensten is in 2020 sterk teruggevallen. De stijging van online uitgaven van Belgische consumenten aan goederen (en niet aan diensten) kan op ongeveer 80% worden geschat.

“De nieuwe gewoonten die de Belg zich tijdens de pandemie eigen gemaakt heeft, zullen waarschijnlijk de tand des tijds doorstaan. Wat de toekomst betreft, is het aannemenlijk dat de online verkoop van diensten zich zal herstellen nadat de beperkingen zijn opgeheven en dat de online verkoop van goederen ten minste op het huidige niveau zal blijven”, aldus Charlotte de Montpellier. De econome besluit: “E-commerce heeft dus een echte duurzame versnelling doorgemaakt dankzij de pandemie."

​¹ Volgens door Worldline verstrekte cijfers over de online handel met kaarten (Bancontact-kaarten, Maestro-kaarten en kredietkaarten). Deze maken geen onderscheid tussen de verschillende uitgavencategorieën.