De ECB draait de geldkraan open

Op 22 januari heeft de Europese Centrale Bank (ECB) besloten om massaal en onvoorwaardelijk overheidsobligaties op te kopen om de Europese economie te ondersteunen en deflatie te bestrijden. Deze maatregel heet in het vakjargon kwantitatieve versoepeling of “QE” volgens de Engelse afkorting. Hieronder beantwoorden we de belangrijkste vragen over deze nieuwe maatregel.

1.    Wat is het probleem?

De ECB heeft als belangrijkste opdracht om de prijzen van goederen en diensten in de eurozone stabiel houden. Meer bepaald streeft ze naar een consumptieprijsevolutie of inflatie van 2% per jaar, een niveau dat laag genoeg is om voldoende stabiliteit te bieden, maar toch hoog genoeg om op een veilige afstand van negatieve inflatie te blijven. Een veralgemeende daling van de prijzen, of deflatie, is een probleem omdat het de afbetaling van schulden moeilijker maakt: terwijl prijzen en inkomens dalen, blijft het af te betalen bedrag hetzelfde. Indien de prijsdalingen zeer sterk zijn, kan het bovendien een vicieuze cirkel op gang brengen, omdat consumenten hun aankopen kunnen uitstellen om producten en diensten later goedkoper aan te kopen.

Vandaag is een te lage inflatie precies het probleem: door het zwakke economische klimaat in de eurozone is de vraag van consumenten naar goederen en diensten niet zo sterk. Daardoor groeien de prijzen al een aantal jaar merkelijk minder snel dan 2% per jaar. De sterke daling van de olieprijzen eind vorig jaar heeft de inflatie echter onder de nul geduwd. In de hele eurozone daalden de prijzen in december met 0,2% vergeleken met december 2013.

Voor de ECB was dit de druppel. Het is daarom dat ze vorige week deze nieuwe maatregel aankondigde.

2.    Hoe werkt de ECB normaal gezien?

Een centrale bank krikt de inflatie op door consumenten ertoe aan te zetten te consumeren en bedrijven aan te moedigen om te investeren. Dit stimuleert de economische activiteit, waardoor de vraag toeneemt. Dit alles stuwt de prijzen naar boven.

Normaal gezien probeert de ECB het gedrag van huishoudens en bedrijven op een indirecte manier te stimuleren: via de financiering van banken. Hiervoor werkt ze met een beleidsrente, de rente waaraan banken van de ECB kunnen lenen. Een daling van de beleidsrente zal ervoor zorgen dat ook de banken hun eigen rentes zullen doen dalen. Hierdoor kost het minder aan huishoudens en bedrijven om geld te lenen, wat investeringen stimuleert, en brengt het spaarboekje minder op, waardoor gezinnen worden aangemoedigd om hun geld uit te geven eerder dan het op te potten.

3.    Waarom overheidsobligaties opkopen?

De ECB heeft in september haar beleidsrente echter tot 0,05% teruggebracht. De rente kan dus nog nauwelijks lager gaan. Gezien de negatieve inflatie moest de ECB dus op zoek naar andere maatregelen om de economie verder te ondersteunen.

Die heeft ze gevonden in het opkopen van schuldpapier. Wie schuldpapier aan de ECB verkoopt, krijgt cash geld in de plaats, waarmee geconsumeerd of geïnvesteerd kan worden. Zo kan de ECB op een directe manier geld in de economie pompen: ze moet niet meer via de banken passeren. Aangezien er zo veel meer geld in omloop komt, vergroot de kans dat de prijzen opnieuw gaan stijgen. Vandaar ook de term “kwantitatieve versoepeling”: het monetair beleid wordt hier niet meer versoepeld via een daling van een rentevoet, maar door direct de hoeveelheid (kwantiteit) geld in omloop op te krikken.

In september besloot de ECB al om een aantal categorieën schuldpapier uitgegeven door de privésector op te kopen. Maar al gauw werd duidelijk dat er niet voldoende privaat schuldpapier beschikbaar was om te economie voldoende te stimuleren. Daarom besloot de ECB vorige week om ook publiek schuldpapier te beginnen opkopen, namelijk overheidsobligaties van de 19 eurolanden en obligaties van Europese instellingen.

4.    Wat zijn de voordelen van QE?

• Zoals gezegd hangt de ECB niet meer af van de banken om de reële economie te bereiken.
• De aankondiging van QE kan het vertrouwen van de economische spelers versterken, omdat men nu weet dat de ECB tot alles bereid is om de economie te ondersteunen. Dit vertrouwenseffect werd duidelijk vastgesteld in de VS, waar de Federal Reserve, de Amerikaanse centrale bank, gedurende het grootste deel van de crisis QE heeft ondernomen.
• QE is goed nieuws voor de overheidsfinanciën van de eurolanden. De rente die eurolanden betalen op opgekochte staatsschuld komt immers bij de ECB of bij hun nationale centrale bank terecht. Die rentebetalingen worden dan weer grotendeels teruggestort als dividend aan de overheden.
• Er komt veel meer geld in omloop, waardoor de euro verzwakt ten opzichte van de andere munten. Zo wordt de export van de eurozone wereldwijd aantrekkelijker. De euro is trouwens al fors verzwakt sinds de zomer omdat iedereen een dergelijk programma verwachtte.

5.    Wat zijn de risico’s?

• De impact op de langetermijnrentes is niet eenduidig. Door overheidsobligaties op te kopen, zou hun prijs normaal gezien moeten stijgen, waardoor het rendement erop daalt. In de VS stegen de langetermijnrentes echter steevast na de aankondiging van de verschillende versoepelingsprogramma’s. 
• Wie schuldpapier aan de ECB verkoopt, hoeft het verkregen geld niet noodzakelijk te consumeren of te investeren in de reële economie, maar kan ervoor kiezen om te beleggen. Dat kan de financiering van ondernemingen vergemakkelijken, maar tegelijkertijd is er een risico op het ontstaan van financiële bubbels, bijvoorbeeld op de aandelenmarkten of in vastgoed.
• De ECB en de nationale centrale banken krijgen wel de interestbetalingen op het schuldpapier dat ze opkopen, maar dragen ook het risico indien de privé-instellingen of de landen die dit papier uitgeven, failliet gaan of wanbetalen. Denk maar aan Griekenland, waar het risico op wanbetaling of schuldherschikking het grootst is met de nieuwe anti-besparingsregering van premier Tsipras. Voorlopig zal de ECB echter geen Griekse obligaties opkopen.
• Voor sommige kernlanden van de eurozone, zoals Duitsland, zal het doen dalen van de rente op overheidsobligaties ervoor zorgen dat sommige eurolanden geen druk meer zullen voelen om hun economie structureel te hervormen. De ECB heeft echter al herhaaldelijk gezegd dat ze geen rekening houdt met dergelijke bekommernissen: haar primaire doelstelling is de inflatie terugkrijgen naar 2%.